Kloosterveste / Assen

Monument voor de waarheid van de leugen

inleiding

Geschiedenis heeft een absoluut imago, heeft altijd gelijk want vertelt de onherroepelijke waarheid van het gebeurde. In werkelijkheid is geschiedenis vloeibaar, wordt gemangeld of gekneed, opgesmukt of besmeurd, gebagatelliseerd of opgeblazen, altijd uitgelegd ten gunste van het heden. Haar werkelijkheid is dat ze De werkelijkheid van geschiedenis staat op gespannen voet met de waarheid op een permanent ambivalent podium.

Historische manipulaties vind je overal, in het publieke domein is het gedenkteken is daarin zeer succesvol. Hoe groter het machtsvertoon, hoe groter het standbeeld. Of oog in oog met het volk, zoals in Den Haag, waar de bronzen Koningin Wilhelmina zonder sokkel op een bordes met publieke toegang staat. Ook het spreekgestoelte, de schandpaal, het beklaagdenbankje en de biechtstoel zijn bekende voorwerpen in het publieke domein die zijn bedoeld om de waarheid gestand te doen. Mijn fascinatie voor deze attributen is de ambivalentie waarmee zij de stad betekenis geven. Een zwaar aangezette waarheid onthuld meestal tegelijk een leugen.

context

Om economisch rendabel te zijn werd een totaal fictieve geschiedenis gebruikt voor de ontwikkeling van Kloosterveen, een in een keer uit de grond gestampte woonwijk die nu als historische vestingsstadje ten westen van Assen wordt gezien.

De geschiedenis van Kloosterveen is van A tot Z verzonnen, een aperte leugen, waar iedereen trots op is en niemand een probleem mee heeft. De ware geschiedenis van Kloosterveen zijn drassige weilanden die niet meer vertellen dan dat er koeien op hebben gegraasd. Enkele decennia geleden maakte de modernistisch geprogrammeerde stedenbouw plaats voor een postmoderne en alle aandacht werd gericht op de ‘identiteit’ van de locatie. Er ontstond een ware run op historiserend materiaal. De hedendaagse woonconsument voelt zich beter thuis naarmate hij zich kan inbedden in een warm nest van lokale geschiedenis. Projectontwikkelaars nemen historici en archeologen in de arm, die zich niet richten op historische kennis maar op het strategisch inzetten van erfgoed, een vergezochte historische inbedding van louter opportunisme.

Kloosterveste

Het lijkt erop dat Kloosterveste zich vooraf heeft willen bevrijden van een dergelijke last, er een schep bovenop heeft gedaan, en voluit verkondigt dat de hele geschiedenis van het vestingstadje is verzonnen. Over een doorwaadbare plaatst rond het jaar 1000 tot het huidige Kloosterveste, inclusief een genius loci als gevolg van geslechte stadswallen, een deels afgebrande kerk, een in onbruik geraakte haven en inmiddels verdwenen begraafplaats. De brochure vermeldt: “Met het gebruik van kenmerkende stedenbouwkundige elementen streven we eenzelfde atmosfeer na zoals we deze in de kleine en middelgrote vestingsteden in Nederland tegenkomen. Denk hierbij aan Woerden, Heusden, Grave, Bolsward, Leiden en Delft. De grote uitdaging hierbij is het stedenbouwkundig concept van een historisch gegroeid vestingstadje ook economisch te laten functioneren.” Schaamteloos economische opportunisme zet geschiedenis volledig naar zijn hand.

ontwerp

De ongegeneerde fictieve historie is uiteraard verwerpelijk maar dwingt ook respect af. De openheid van zake en het open vizier in dit project zijn een verademing ten opzichte van een al decennia durende ontwikkeling in de stedenbouw waarin futiele historische feitjes als serieuze waar worden verkocht.

Kloosterveste proclameert zonder schroom dat haar geschiedenis een leugen is om bestwil. Daarmee krijgt de wijk in plaats van een geveinsde historische last de lichtheid van een sprookje. Ik beschouw het in zekere zin als een stap voorwaarts dat de gemeente Assen open kaart speelt - identiteit in de stedenbouw is in deze tijd nu eenmaal een marktproduct, waar je dan maar beter ook voor uit kunt komen. Uw vraag naar kunst in dit verband is net zo ongegeneerd en helder: een kunstwerk moet zorgen voor bezieling op het Vesteplein. Ja inderdaad, bezieling ontbrak nog. De vraag is uiteraard of ook die bezieling is bedoeld een leugen te zijn. De vraag die ik mij heb gesteld is hoe fictieve betekenis als zodanig de echte betekenis van het kunstwerk kan worden. Zoals in iedere oude vestingstad mag uiteraard ook in Kloosterveste een monument op het centrumplein niet ontbreken. De meeste monumenten in de steden zijn verborgen leugens achter een vermeende waarheid (dat is wat ze zo interessant maakt). Paradoxaal genoeg biedt Kloosterveste de gelegenheid een monument op te richten dat de waarheid vertelt over liegen. Mijn ontwerp is een monument waarin waarheid en leugen beiden werkelijkheid zijn. Het is een amorfe samenstelling van stedelijke attributen die we kennen om de waarheid te vertellen, dan wel te verhullen. Het werk houdt het midden tussen het voetstuk van een standbeeld, de schandpaal, de zeepkist, het beklaagdenbankje en de biechtstoel. Wie zich op een voetstuk hijst zal hoogstwaarschijnlijk liegen, op het nederige stoeltje biecht iemand misschien de waarheid. De ambivalentie van het monument wordt na verloop van tijd zijn ware gezicht, een stedelijk element dat vele waarheden en leugens in zich zal herbergen. Een kunstwerk dat de waarheid van de leugen van Kloosterveste absorbeert.